O patronie
Życiorys
Kompozytor i pianista, urodzony 11 czerwca 1897 w Łodzi, zmarł 15 listopada 1986 w Paryżu (został pochowany na cmentarzu Saint-Monde). Syn Mosze Tansmana - przedsiębiorcy i erudyty łódzkiego i Anny, córki Leona Gurwicza – profesora filologii Uniwersytetu Wileńskiego.
W latach 1908-14 studiował w Konserwatorium w Łodzi grę na fortepianie u Wojciecha Gawrońskiego (ucznia M. Moszkowskiego i J. Brahmsa). Od 1915 uczęszczał na studia prawnicze na Uniwersytet Warszawski, które ukończył w 1918. Pobierał także równolegle lekcje kontrapunktu u Piotra Rytla oraz konsultacje w zakresie kompozycji u Henryka Melcera-Szczawińskiego.
W 1919 przystąpił do konkursu kompozytorskiego, ogłoszonego przez Polski Klub Artystyczny w Warszawie. Odniósł wówczas swój pierwszy wielki sukces - zdobył aż trzy nagrody: I nagrodę za "Romans" na skrzypce i fortepian (1918-19), nagrodę za "Impresję" na fortepian (1918-19) oraz wyróżnienie za "Preludium H-dur" na fortepian (1918-19).
Pomimo widocznych dowodów uznania jego twórczości, warszawscy krytycy muzyczni nie byli do niego nastawieni zbyt przychylnie. Dlatego też w tym samym roku Aleksander Tansman zdecydował się wyjechać z Polski i osiedlił się w Paryżu. Zadebiutował tam 17 lutego 1920. Podczas pobytu w stolicy Francji poznał wiele osobistości życia muzycznego, m.in. Maurice'a Ravela, Alberta Roussela, Artura Honeggera, Dariusa Milhauda, Andresa Segovię i Igora Strawińskiego. Był honorowym członkiem Stowarzyszenia Młodych Muzyków Polaków w Paryżu.
Jako pianista i kompozytor wyjeżdżał na koncerty do wielu krajów Europy, Stanów Zjednoczonych, Ameryki Południowej i na Daleki Wschód. W 1927 i ponownie w 1929 odbył tournee koncertowe po Stanach Zjednoczonych. Podczas pobytu w Ameryce poznał Charlie Chaplina i George'a Gershwina.
Jego utwory wykonywały najlepsze orkiestry, m.in. The Boston Symphony Orchestra pod dyrekcją Siergieja Kusewickiego, The Philharmonic-Symphony Society of New York pod batutą Arturo Toscaniniego oraz The Philadelphia Orchestra pod kierownictwem Leopolda Stokowskiego.
W latach 1924 – 1932 kompozytor pozostawał w związku małżeńskim z Anną Eleonorą Brociner.
W sezonie artystycznym 1932-33 odbył tournee dookoła świata - z Ameryki przez Hawaje, Japonię, Chiny, Filipiny, Singapur, Indonezję, Malaje, Cejlon, Indie, Egipt, Izrael aż do Grecji. W czasie pobytu w Japonii został odznaczony m.in. Złotym Medalem Jiji-Shimpo w uznaniu wybitnych zasług dla sztuki światowej, a także przyznano mu członkostwo honorowe Towarzystwa Cesarskiej Akademii Muzycznej w Tokio. W Indiach miał zaszczyt być gościem Mahatmy Gandhiego. W 1933, w dowód uznania za odbytą podróż, podczas której propagował swoją twórczość, otrzymał dyplom honorowego członka Klubu Marco Polo.
W latach 30. oprócz działalności koncertowej często pełnił funkcję członka jury w konkursach kompozytorskich i wykonawczych, m.in. Konkursu Pianistycznego Conservatoire w Paryżu (1936) i Konkursu Skrzypcowego Królowej Elżbiety w Brukseli (1937).
7 grudnia 1937 Tansman ponownie wstępuje w związek małżeński z pianistką Colette Cras – córką Jeana Crasa – byłego admirała floty francuskiej.
Rzadko bywając w Polsce, Tansman utrzymywał żywy kontakt z Polonią paryską. Pomagał polskim muzykom we Francji, wspierał swoimi utworami i osobistym współudziałem w koncerty Stowarzyszenia Młodych Muzyków Polaków. Najzwyczajniej w świecie czuł się Polakiem i tęsknił za ojczyzną. Jednak świat akceptował jego twórczość a nie chciała tego uczynić polska krytyka. Nie znając nawet muzyki Tansmana z góry ją dyskryminowała, a sukcesy jakie odnosiły jego dzieła, traktowała z przymrużeniem oka. Eliminowanie jego dorobku z programów festiwali muzyki polskiej w kraju i za granicą stawiało Tansmana w dwuznacznym świetle wobec opinii światowej, która widziała w nim i w Karolu Szymanowskim dwóch najwybitniejszych kompozytorów Polski Niepodległej. W skutek tego w Tansmanie wzrastało poczucie niezawinionej krzywdy, aż wreszcie doszedł do wniosku, że musi zademonstrować swój sprzeciw. Za najwłaściwszy sposób uznał rezygnację z polskiego paszportu i przyjęcie obywatelstwa francuskiego. Francja od początku otaczała go opieką i udzieliła mu swego wsparcia. Napisał do prezydenta Alberta Lebruna i 1 czerwca 1938 roku został przyjęty w poczet obywateli Republiki Francuskiej.
Po wybuchu II wojny światowej, dzięki pomocy Charlie Chaplina, wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. W 1941 osiedlił się w Los Angeles. Zajmował się tam komponowaniem przede wszystkim muzyki filmowej (np. 1945 roku muzyka Tansmana, do filmu "Paris Underground" Gregory Ratoffa, otrzymała nominację do Oscara). Spotykał się z innymi kompozytorami - Dariusem Milhaudem, Belą Bartókiem, Arnoldem Schonbergiem i Igorem Strawińskim. Przyjaźń z ostatnim z nich zaowocowała napisaniem w roku 1948 biografii kompozytora pt.: "Igor Strawiński"
Do Paryża Aleksander Tansman powrócił dopiero w 1946, jako znany kompozytor o ustalonej pozycji w świecie muzycznym. Jego utwory rozbrzmiewały w wielu salach koncertowych Francji, a także Brukseli, Genewy, Londynu, Rzymu, Amsterdamu, Oslo, Sztokholmu.
Po wojnie pisał dużo na potrzeby tzw. muzyki "użytkowej" - do spektakli teatralnych i słuchowisk radiowych.
W 1952 po śmierci żony - Colette Cras-Tansman - stał się jedynym opiekunem córek - Mireille i Marianne. Z racji obowiązków rodzinnych ograniczył swoje podróże koncertowe, m.in. zrezygnował z tournee do Stanów Zjednoczonych i Ameryki Południowej.
Rok 1961 był rokiem ponad 270 prawykonań i wznowień dzieł kompozytora. W 1964 roku otrzymał Nagrodę im. Hektora Berlioza za całokształt twórczości i wkładu do kultury muzycznej świata. Trzy lata później po raz trzeci odwiedził Polskę. W Filharmonii Narodowej odbył się Koncert Jubileuszowy z okazji 70-tej rocznicy urodzin kompozytora. Dochód z koncertów i nagrań w Warszawie przeznaczył Tansman na budowę Domu Muzyka oraz odrestaurowanie domu Karola Szymanowskiego.
W 1975 roku został Członkiem Honorowym Francuskiego Narodowego Komitetu Muzycznego.
W 1979 po raz piąty przyjechał do Polski i z rąk Witolda Lutosławskiego odebrał Medal Pamiątkowy Związku Kompozytorów Polskich. Część honorariów przeznaczył na powstające Centrum Zdrowia Dziecka. Odwiedził wtedy rodzinne miasto.
W 1980 roku na przełomie września i października Janusz Cegiełła zorganizował pierwszy festiwal poświęcony twórczości Aleksandra Tansmana, który odbywał się aż w 7 polskich miastach.
Aleksander Tansman należy do najczęściej wykonywanych na świecie kompozytorów polskich. Między innymi dlatego oraz w dowód uznania jego wkładu w kulturę muzyczną Europy, jako pierwszy polski artysta, ów łodzianin otrzymał w roku 1977 - po Dymitrze Szostakowiczu fotel Królewskiej Akademii Nauk, Literatury i Sztuki w Brukseli, w którym wcześniej zasiadali Brahms, Verdi, Liszt, Ravel.
Został także uhonorowany Odznaką za Zasługi dla Kultury Polskiej przyznaną przez Ministra Kultury i Sztuki (1983) oraz odznaczeniem Komandoria Orderu Sztuk i Nauk nadanym przez Ministra Kultury Republiki Francuskiej. W 1983, na wniosek Tadeusza Kaczyńskiego, Związek Kompozytorów Polskich przyznał mu status członka honorowego, a Akademia Muzyczna w Łodzi - doktorat honoris causa.
Otrzymał również wiele innych nagród i wyróżnień m. in.: - członkostwo honorowe i Medal Związku Kompozytorów Polskich za "wybitny wkład do kultury polskiej" czy Złotą Odznakę Orderu Zasługi PRL nadaną mu przez Radę Państwa z inicjatywy SPAM.
W Polsce rok 1996-97 (10. rocznica śmierci kompozytora i 100. tegoż urodzin) obchodzony był jako "Rok Aleksandra Tansmana".
Od 1996 r. w Łodzi organizowany jest Konkurs Indywidualności Muzycznych Jego Imienia. A nasza szkoła uzyskała tego sławnego patrona Uchwałą Rady Miasta Łodzi w 2006 roku.
Twórczość
Twórczość Aleksandra Tansmana jest niezwykle obfita i wszechstronna. Jest cenionym kompozytorem muzyki orkiestrowej, fortepianowej oraz gitarowej.
Czerpał z polskiej i żydowskiej tradycji, z silnymi wpływami francuskimi oraz amerykańskimi. Kompozycje zamawiali u niego m.in. UNESCO czy Królowa Belgii. Jednym z przejawów uznania dla twórczości kompozytora były bliskie stosunki, jakie twórca utrzymywał m.in. z George’em Gershwinem, Albertem Einsteinem, Tomaszem Mannem, Stefanem Zweigiem czy Pablem Picassem.
Dzieła Tansmana wykonywali najwięksi artyści świata, m.in. w Ameryce – Sergiusz Kusewicki, Tulio Serafin, Arturo Toscanini, Leopold Stokowski, Willem Mengelberg. W Europie – Pierre Monteux, Jasha Horenstien, Herman Abendroth, Walter Straram, Erich Kleiber, Otto Klemperer, Emil Młynarski i Grzegorz Fitelberg. Jego utwory kameralne grały najsławniejsze kwartety smyczkowe, utwory solowe wprowadzali na estrady pianiści: Walter Gieseking, Jose Iturbi, Henri Gil-Marchex, Jan Smeterlin, Mieczysław Horszowski, Henryk Sztompka, Zbigniew Drzewiecki. Śpiewali je: Maria Freund, Jane Bathori, Stanisława Korwin-Szymanowska. Popisywali się nimi skrzypkowie: Bronisław Huberman, József Szigeti, Helcne Jourdan-Morhange i Irena Dubiska oraz wiolonczeliści: Pablo Casals, Grigori Piatigorski, Maurice Marechal, Enrico Mainardi i Kazimierz Wiłkomirski.
O popularności Tansmana świadczyć może również fakt, że pierwsza transmisja radiowa z Ameryki do Paryża za pośrednictwem wieży Eiffla składała się z koncertu dzieł Tansmana, z jego udziałem jako solisty.
Był świetnym pianistą i dyrygentem, przede wszystkim jednak kompozytorem. Pozostawił po sobie ok. 400 utworów w tym opery (Le Serment, Sabbatai Zvi, L'Usignolo di Boboli, La Toison d'or, La nuit Kurde), balety (m.in. Wielkie miasto), muzykę filmową, gitarową, osiem symfonii, koncerty instrumentalne, oratorium Prorok Izajasz, Psalmy na tenor solo chór i orkiestrę.
Jego dzieła grane są na scenach całego świata.
Twórczość Aleksandra Tansmana obejmuje:
49 utworów orkiestrowych
2 utwory na orkiestrę dętą
16 utworów na instrumenty solowe i orkiestrę
43 utwory kameralne
61 utworów fortepianowych
7 utworów na dwa fortepiany lub fortepian na 4 ręce
15 utworów skrzypcowych i na 2 skrzypiec
1 utwór altówkowy
5 utworów wiolonczelowych
12 utworów gitarowych
1 utwór fletowy
2 utwory fagotowe
5 utworów organowych
1 utwór klawesynowy
7 utworów na głos i orkiestrę lub fortepian
7 utworów na głos z chórem lub towarzyszeniem instrumentalnym
6 utworów na chór z fortepianem (lub orkiestrą)
2 utwory a capella
muzykę sceniczną, filmową, radiową
transkrypcje utworów innych kompozytorów
prace literackie.
Ważniejsze kompozycje Tansmana
BIBLIOGRAFIA:
- Aleksander Tansman 1897-1986. Materiały z ogólnopolskiej sesji naukowej. Łódź 1997
- Cegiełła J.: Dziecko szczęścia. Aleksander Tansman i jego czasy. Łódź 1996
- Aleksander Tansman informacja z Wikipedii
- Leksykon muzyki od A do Ż. Pr. zbior. Warszawa 1995
- Mała encyklopedia muzyki. red. S. Śledziński. Warszawa 1970
- Zganiacz-Mazur L.: Leksykon kompozytorów.Warszawa 2007